[ လူမႈဆက္ဆံေရးတာ၀န္မ်ား(ယဥ္ေက်းမႈ) ]

လာေရာက္လည္ပတ္စာဖတ္ၾကေသာ သူငယ္ခ်င္းတုိ႔ လူေတြနဲ႔ေပါင္းသင္းဆက္ဆံရာမွာ မည္သူမဆုိ ေရွာင္လြဲမရေအာင္ လုိအပ္လွတဲ့ “ လူမႈဆက္ဆံေရး တာ၀န္ ” ေလးေတြကို သိမသာလွ်င္ လူေတြနဲ႕ ေပါင္းသင္းဆက္ဆံရာမွာ လြယ္ကူအဆင္ေျပေခ်ာ့ေမြ႕ေစမွာမိုိ႔ ဗဟုသုတအျဖစ္ ဖတ္ရႈၾကႏုိင္ရန္ ျပန္လည္မွ်ေ၀လုိက္ရပါတယ္။

၁။ ေပါင္းသင္းဆက္ဆံရာ၌ ယဥ္ေက်းမႈသည္ မ်ားစြာအေရးႀကီးေပသည္။ အက်င့္စာရိတၱ ေကာင္းရန္ လိုအပ္သကဲ့သို႔ပင္ ကိုယ္အမႈအရာ၊ ႏႈတ္အမႈအရာ ယဥ္ေက်းျခငး္ကို အလုိရွိအပ္ ၏။
၂။ အက်င့္စာရိတၱေကာင္းျခင္းႏွင့္ အမႈအရာယဥ္ေက်းျခင္းသည္ မတူညီၾကေခ်။ အခ်ိဳ႕ေသာ သူတုိ႔သည္ ေခတ္ပညာတတ္၍ အက်င့္စာရိတၱေကာင္းၾကပါလ်က္ အမႈအရာ၊ အေျပာအဆို၊ ယဥ္ေက်းမႈမရွိျခင္းေၾကာင့္ အက်ိဳးရွိသင္သေလာက္ မရွိရုံမွ်မက တစ္ခါတစ္ရံ အက်ိဳးယုတ္ ျခင္းႏွင့္ပင္ ေတြ႕ႀကံဳရတတ္ေပသည္။ ပညာအရည္အခ်င္းတူပါလ်က္ ယဥ္ေက်းစြာ ဆက္ဆံ တတ္သူက ယဥ္ေက်းျခင္းမရွိသူထက္ အဆင့္အတန္းမ်ားစြာသာလြန္ကာ အက်ိဳးခံစားေနရ သည္ကို မ်ားစြာေတြ႕ျမင္ႏိုင္ေပသည္။ ယဥ္ေက်းျခင္းအမႈအရာသည္ ၀မ္းတြင္းပါ သေဘာတ ရားမဟုတ္ေခ်။ သင္ၾကားျပသ အတုယူျခင္းျဖင့္ ျပဳျပင္၍ ရေကာင္းေသာအရာမ်ားျဖစ္ေခ် သည္။
၃။ အက်င့္စာရိတၱေကာင္းရာတြင္ ယဥ္ေက်းျခင္း ထပ္ေလာင္းပါက အလြန္အဖိုးတန္လာေပ လိမ့္မည္။
၄။ ယဥ္ေက်းမႈဓေလ့ထံုးစံတုိ႔သည္ လူမ်ိဳးအသီးသီးအလုိက္ ျခားနာျခင္းရွိေသာ္လည္း လူမ်ိဳးတစ္မ်ိဳးထံမွ တစ္မ်ိဳးက အတုယူသင့္ေသာအခ်က္၊ ေရွာင္ၾကဥ္သင့္ေသာအခ်က္မ်ား လည္း ရွိၾကေပသည္။ မိမိလူမ်ိဳး၏ ဓေလ့ထံုးစံမ်ားပင္လွ်င္ အခ်ိဳ႕ကိုကား ပယ္ေဖ်ာက္သင့္၍ အခ်ိဳ႕ကိုျပဳျပင္သင့္ၿပီးလွ်င္ အခ်ိဳ႕ကိုမႈကား ဆက္လက္လုိက္နာသင့္ေပသည္။
၅။ ယဥ္ေက်းမႈအရပ္ရပ္ကို ေအာက္ပါအတုိင္း မွတ္သားသင့္ေပသည္။
(က) အိမ္၌ ယဥ္ေက်းျခင္း။
(ခ) ေက်ာင္း၌ ယဥ္ေက်းျခင္း။
(ဂ) လမ္း၌ ယဥ္ေက်းျခင္း။
(ဃ) ကစားဥ္ ယဥ္ေက်းျခင္း။
(င) ခရီးသြားစဥ္ ယဥ္ေက်းျခင္း။
(စ) အေထြေထြ ယဥ္ေက်းျခင္း။

* အိမ္၌ ယဥ္ေက်းျခင္း
၁။ မိမိႏွင့္ သင့္ေလွ်ာ္ေသာေနရာတြင္ ေနရာ၏။
၂။ လူႀကီးမ်ား၊ ဧည့္သည္မ်ားထံသို႔ မေခၚဘဲမသြားရ။
၃။ ရႊင္ပ်ေသာ မ်က္ႏွာထားအမႈအရာ ရွိအပ္၏။
၄။ က်ယ္ေလာင္စြာ စကားမေျပာရ။ ဆူညံျခင္း မရွိေစရ။
၅။ လူငယ္အခ်င္းခ်င္း သင့္တင့္စြာေနရာ၏။
၆။ လူႀကီးမ်ား၏အလုပ္ကို တတ္ႏိုင္သမွ် ကူညီရာ၏။
ရ။ အိပ္ရာကိုသန္္႔ရွင္းေစရာ၏။ မၾကာမၾကာ ေနလွန္းရာ၏။ အိပ္ရာမွထလွ်င္ ျခင္ေထာင္ကို တင္၍ ေစာင္၊ ေခါင္းအံုးတို႔ကို ေနရာတက်ရွိေစရာ၏။
၈။ အိပ္ခန္းမွအထြက္မီ ေနရာတက် ရွိ-မရွိ ၾကည့္ရႈစီစဥ္ရာ၏။
၉။ သူမ်ားမႏိုးမီ သင္ႏိုးလွ်င္္၊ အသံက်ယ္ေလာင္စြာ မျပဳႏွင့္၊ အိပ္ေနေသာသူမ်ား မႏိုးေအာင္ သတိျပဳရာ၏။
၁၀။ ေခါင္းအံုးသည္ မျမင့္လြန္းေစရာ၊ ျမင့္လြန္းက အသက္ရႈမမွန္ျဖစ္တတ္သည္။
၁၁။ တစ္စံုတစ္ရာကို လူႀကီးမ်ားကေပးလွ်င္ လက္ႏွစ္ဘက္ျဖင့္ ခံယူရာ၏။ မိမိကေပးလွ်င္ လည္း လက္ႏွင္ဘက္ျဖင့္ ေပးရာ၏။
၁၂။ တံခါးရွိေသာ ျခံ၀င္းအတြင္းသို႔ျဖစ္ေစ၊ အခန္းအတြင္းသို႔ျဖစ္ေစ၊ ၀င္သည္ထြက္သည့္အခါ တုိင္း တံခါးကိုပိတ္ရာ၏။ ဤသိုိ႔ပိတ္သည့္အခါ အသံမျမည္ေအာင္ ျဖည္းညင္းစြာပိတ္ရာ၏။
၁၃။ အိမ္ကို၀င္ေသာအခါ ဖိနပ္တြင္ပါေသာ ဖုန္၊ အညစ္အေၾကးတုိ႔ကို သင့္ေလ်ာ္ရာတြင္ သုတ္ခါ၍ ပစ္ခဲ့ပါ။ ဖိနပ္ကို ခြ်တ္သင့္ေသာေနရာတြင္ ခြ်တ္၍ထားရာ၏။
၁၄။ မိမိအိ္မ္သို႔ေရာက္လွ်င္ စိုေသာဖိနပ္၊ ေျခအိတ္ စသည္တုိ႔ကို ခ်က္ခ်င္းခြ်တ္၍ ထားရာ၏။
၁၅။ အစားစားေသာအခါ အခ်ိန္မွန္စြာ စားရာ၏။ ျဖည္းျဖည္းစား၍ ညက္ညက္၀ါးရာ၏။
၁၆။ အလ်င္စလုိ မစားရာ။
၁၇။ ထမင္းလုတ္မႀကီးေစရ၊ ထမင္းလုတ္ႏွင့္ စကားမေျပာရ။
၁၈။ ထမင္းလုတ္ အနီးသို႔မေရာက္မီ ပါးစပ္ကို ဟ၍မထားပါႏွင့္ ပ်တ္ပ်တ္ျမည္ေအာင္ မစားပါ ႏွင့္။
၁၉။ ဟင္းရည္ေသာက္လွ်င္ မျမည္ေစရ၊ ဇြန္းႏွင့္သြားကို မထိေစရ။
၂၀။ ဟင္းခပ္ေသာအခါ ဇြန္းကို ဘယ္ဘက္လက္ျဖင့္ကိုင္ျခင္းသည္ နည္းေကာင္းျဖစ္၏။
၂၁။ ထမင္းႏွင့္ဟင္းကို လူျမင္မေကာင္းေအာင္ ေရာ၍မနယ္ႏွင့္။
၂၂။ လက္ကို ဟင္းရည္မေပေစရ၊ ထမင္းလံုး မကပ္ေစရ။ ဟင္းခြက္ကို လက္ႏွင့္မႏႈိက္ႏွင့္။
၂၃။ ထမင္းစားၿပီးလွ်င္ သြားကိုမစုပ္ႏွင့္၊ ရြံရွာဖြယ္ျဖစ္၏။ သြားၾကားထိုးစရာရွိလွ်င္ သူတစ္ပါးမ ျမင္ရာသို႔ သြားပါေလ။
၂၄။ ထမင္းစားပြဲေပၚတြင္ လက္မတင္ရ။
၂၅။ တည့္တည့္ထုိင္၍ စားရာ၏။
၂၆။ တစ္စံုတစ္ရာကိုအလိုရွိလွ်င္ အနီးဆံုးလူကို တိုးတိုးေတာင္းရာ၏။
၂၇။ သူတစ္ပါးထမင္းစားေနစဥ္ တံေတြးေထြးျခင္း၊ ခြ်ဲသလိပ္ဟက္ျခင္းတုိ႔ မျပဳအပ္။
၂၈။ ထမင္းစားပြဲေပၚရွိအရာမ်ားကို ဟိုေရႊ႕သည္ေရႊ႕ မလုပ္ရ။
( ကၠုေျႏၵမရေသာ အျပဳအမႈျဖစ္ သည္။ )
၂၉။ လူႀကီးမိဘမ်ား ဧည့္သည္မ်ားသည္၊ ဘာကိုအလုိရွိသနည္းဟု သတိႏွင့္ၾကည့္ရာ၏။ သိလွ်င္အသံမၾကားရေစဘဲ ျဖည္းညင္းစြာ ျပဳလုပ္ေပးရာ၏။
၃၀။ လက္ဖက္ရည္၊ ေကာ္ဖီေသာက္ေသာအခါ ေအာက္ခံပန္ကန္ျပားထဲတြင္ထည့္၍ ေသာက္ ျခင္းသည္ မယဥ္ေက်းဟု အခ်ိဳ႕က ယူဆၾက၏။ ၄င္းပန္ကန္ျပားသည္ ဖိတ္၍ မက်န္ရန္၊ မေပရန္ ေအာက္ကခံေသာအရာျဖစ္၏။
၃၁။ ဖဲ့၍စားႏိုင္ေသာအရာကို ဖဲ့၍ စားပါ။ ကိုက္၍ မစားပါႏွင့္။
၃၂။ ထမင္းစားစဥ္ စကားမ်ားမ်ားမေျပာရ၊ ရႊင္ပ်ေသာမ်က္ႏွာ ထားရာ၏ ၊ ႏွစ္သက္ဖြယ္ေသာ စကားကိုသာ ေျပာရာ၏။

* ေက်ာင္း၌ ယဥ္ေက်းျခင္း
၁။ စာသင္ခနး္သို႔ အခ်ိန္မွန္စြာေရာက္ရာ၏။ ေနာက္က်၍ ေရာက္လွ်င္ ေနာက္က်ျခင္းကို ခြင့္ျပဳပါမည့္အေၾကာင္းႏွင့္ဆရာ့အား ခြင့္ေတာင္းရာ၏။
၂။ အတန္းထဲတြင္ စာက်ယ္က်ယ္မဖတ္ရ၊ စကားမမ်ားရ။
၃။ အျခားေက်ာင္းသားမ်ားအား မည္သို႔မွ် အေႏွာက္အယွက္မျပဳရ။
၄။ စာအုပ္၊ စာေရးကိရိယာမ်ားကို ရုိေသစြာကိုင္တြယ္ပါ၊ ညစ္ညမ္းေအာင္ ပ်က္စီးေအာင္ မျပဳလုပ္ရာ။
၅။ စာအုပ္ကိုဖြင့္လွ်င္ တံေတြးဆြတ္၍ မဖြင့္ႏွင့္၊ စာရြက္ေထာင့္က ဖြင့္ရာ၏။
၆။ စာရြက္ကို ခ်ိဳး၍မမွတ္ႏွင့္၊ စာအုပ္ကို ေမွာက္၍မထားႏွင့္၊ စာရြက္လြတ္တစ္ခုျဖင့္ ညွပ္၍ထားရာ၏။
ရ။ စာဖတ္ေနစဥ္၌လည္ေကာင္း၊ တစ္စံုတစ္ရာကို စဥ္းစားေနစဥ္တြင္လည္းေကာင္း၊ ပါးစပ္ထဲ သို႔လက္ကိုမသြင္းနွင့္၊ လက္သည္းကို မကိုက္ႏွင့္။
၈။ မိန္းကေးလမ်ားသည္ နိးစပ္ရာစုေပါင္း၍ တစ္ေယာက္ေယာက္ကို မေခၚမေျပာ ၀ိုင္းပယ္ ေသာအက်င့္ ရွိတတ္၏။ အပယ္ခံရသူသည္ အလြန္စိတ္ဆင္းရဲရေသာၾကာင့္ ထုိအျပဳအမႈကို မျပဳလုပ္ဘဲ ေရွာင္ၾကဥ္ရာ၏။
၉။ အခ်င္းခ်င္း နာမည္တုျဖင့္ ေျပာင္ေလွာင္ေခၚေ၀ၚျခင္းသည္ ရုိင္းျပေသာအမႈအရာျဖစ္၏။
၁၀။ တစ္ေယာက္ႏွင့္တစ္ေယာက္ ေျပာင္ျခင္း၊ ေလွာင္ျခင္း၊ သေရာ္ျခင္း၊ ရန္စျခင္း မျပဳႏွင့္။
၁၁။ ရုန္႔ၾကမ္းေသာစကား၊ ဆဲေရးတုိင္းထြာျခင္းတုိ႔ကို အလ်ဥ္းမျပဳဘဲ ေရွာင္ၾကဥ္ရာ၏။
(မခံခ်င္ဖြယ္စကား၊ ရုန္႔ၾကမး္ေသာစကား၊ နားမခ်မ္းသာဖြယ္ေသာ စကားမ်ားကိုေျပာျခင္း၊ စကားႏိုင္ေျပာျခင္းတုိ႔ကို ေရွာင္ၾကဥ္ၿပီး ေျပျပစ္သိမ္ေမြ႕ေသာစကား၊ ယဥ္ေက်းဖြယ္ရာေသာ စကားအသံုးအႏႈန္းမ်ားကိုသာ ေျပာဆိုိရာ၏။)
၁၂။ ေက်ာင္းသားသစ္မ်ားကို ကူညီရာ၏။ ငယ္ေသာေက်ာင္းသားကိုလည္း ေစာင့္ေရွာက္ရာ ၏။
၁၃။ ေက်ာင္းသူကေလးမ်ားႏွင့္ေရာ၍ေနရပါလွ်င္ မိမိနွမကဲ့သိုိ႔ သေဘာထားရာ၏။ ေစာင့္ ေရွာက္ရန္ရွိသမွ်ကို ေစာင့္ေရွာက္ရာ၏။
၁၄။ သူတစ္ပါး အတုယူေလာက္ေအာင္ အက်င့္စာရိတၱ၊ အျပဳအမႈယဥ္ေက်းေသာ လူငယ္တစ္ ေယာက္ျဖစ္သည္ဟု စံနမႈနာယူေလာက္သူျဖစ္လာေစရန္ အစဥ္မျပတ္ သတိျပဳပါ။
“ ေမာင္ေက်ာင္းသား၊ အတတ္သင္ပါ။
လိမၼာေဖာ္ေရြ၊ စိတ္ေနျဖဴစြ
မာနခ်လ်က္၊ ျမန္မာ့အက်ိဳး
တိုးႀကီးတုိးေအာင္၊ သယ္ပိုးေန႔ည၊ ႀကိဳးပါၾက”။

* လမ္း၌ ယဥ္ေက်းျခင္း
၁။ လမ္းသြားစဥ္ က်ယ္ေလာင္စြာ စကားမေျပာရ။ (ညအခ်ိန္ လမး္ေလွ်ာက္စဥ္ က်ယ္ေလာင္ စြာသီခ်င္းဆုိျခင္း မျပဳရ။)
၂။ လမး္တြင္ ရပ္၍စကားေျပာလွ်င္ လြတ္ရာသို႔ေရွာင္၍ ေျပာရာ၏။
၃။ လမ္းသည္ လူအမ်ားသြားလာရန္ျဖစ္၏။ မိမိတို႔ေၾကာင့္ အေႏွာက္အယွက္ မျဖစ္အပ္ေပ။ ၿမိဳ႕ႀကီးမ်ားတြင္ လမး္ေဘးစႀကၤံမွသြားလာျခင္း၊ အျခားကန္႔သတ္ေနရာမ်ားမွသြားလာျခင္း စေသာကန့္သတ္ခ်က္မ်ား ထားတတ္၏။ ကန္႔သတ္သည့္အတုိင္း လုိက္နာရန္သတိျပဳရာ၏။
၄။ ရဟန္သံဃာေတာ္မ်ား၊ သူအိုမ်ား၊ မိန္းမမ်ားႏွင့္ ကေလးသူငယ္မ်ားကို မိမိက လမး္ဖယ္၍ ေပးရာ၏။
၅။ ထီး၊ တုတ္စသည္တုိ႔ကို ယူေဆာင္သြားပါက အခြ်န္ကို ေအာက္ဘက္ သို႔စိုက္ကာ ကိုင္ ေဆာင္ ္ရာ၏။
၆။ လမး္ေပၚတြင္ သစ္သီးခြံမ်ားကို ပစ္မထားပါႏွင့္။
၇။ မီးရွိေသာ ေဆးလိပ္တုိ႔ကိုလည္း လမး္ေပၚတြင္ မပစ္ပါႏွင့္၊ နင္းမိသူ အပူေလာင္တတ္ သည့္အျပင္ မီးေဘးအႏၱရာယ္ ႀကံဳေတြ႕ႏုိင္သည္။
၈။ အမႈိက္၊ စကၠဴစုတ္ စသည္တုိ႔ကို လမး္မေပၚတြင္ မပစ္ပါႏွင့္၊ လမး္ေဘးရွိ အမႈိက္စြန္႔ရာပံုး မ်ားထဲသို႔ထည့္ပါ။
၉။ လူကို ဒုကၡေပးႏုိင္ေသာ ခဲ၊ ဆူး၊ ခလုတ္၊ ပုလင္းကြဲ စသည္တုိ႔ကို လမး္မေပၚတြင္ေတြ႕ရွိပါ ကဖယ္ရွားပစ္ရာ၏။
၁၀။ ၀န္ေလး သယ္ေဆာင္လာေသာလူမ်ားအား မိမိက ေရွာင္ဖယ္ရ၏။
၁၁။ လမး္ကိုျဖတ္ကူးလွ်င္ ေမာ္ေတာ္ကား၊ ရထား၊ ဆုိင္ကယ္၊ စက္ဘီး စသည္တုိ႔ အႏၱရာယ္ကို သတိထား၍ ကူးရာ၏။
၁၂။ လမး္တြင္ေတြ႔၍ ႏႈတ္ဆက္ရာ၌ “လက္အုပ္ၾကာငံု၊ ရင္မွာထားသည့္” ေလးျမတ္စြာ ဂါရ၀ ျပဳ ႏႈတ္ခြန္းဆက္သင့္သူကို လက္အုပ္ရင္မ်ာခ်ီ၍လည္းေကာင္း၊ “ဦးညြတ္ႏႈတ္ဆက္” တန္သူကို ဦးညြတ္၍လည္းေကာင္း၊ “ၿပံဳး၍ႏႈတ္ဆက” ္သင့္သူကို ၿပံဳး၍လည္းေကာင္း ျပဳရာ၏။
၁၃။ ၿမိဳ႕ႀကီးမ်ားတြင္ အလုပ္ကိစၥမ်ား၍ အလ်င္လိုသည္ျဖစ္ေသာေၾကာင့္ တစ္ဦးႏွင့္တစ္ဦး စ ကားျဖင့္ႏႈတ္ဆက္ျခင္းကို သတိျပဳ၍ ေရွာင္ႏိုင္သမွ် ေရွာင္ရာ၏။
၁၄။ တစ္ဦးတစ္ေယာက္ မေတာ္တဆ ထိခိက္မိ၍ျဖစ္ေစ၊ အျခားကိစၥအတြက္ ေတာင္းပန္ရန္ ျဖစ္ေစ ရွိခဲ့လွ်င္ သင့္ေလ်ာ္ရာ ယဥ္ေက်းေသာ စကားအသံုးႏႈန္းတုိ႔ျဖင့္ ယဥ္ေက်းစြာ ေတာင္း ပန္ရမည္။ မိမိအား ေတာင္းပန္လွ်င္လည္း ယဥ္ေက်းစြာ ျပန္လည္ေျပာဆုိရာ၏။

* ကစားစဥ္၌ ယဥ္ေက်းျခင္း
၁။ ကစားေသာအခါ စိတ္ေပ်ာ္ရႊင္ရန္ကိုသာ ဂရုျပဳရာ၏။ သူတစ္ပါးအား ထိခုိက္နစ္နာေစျခင္း မရွိေစသင့္။ (ကိုယ္လက္အဂၤါ က်န္းမာသန္စြမ္းေစေသာ ကစားနည္းမ်ိဳးမ်ားကိုသာလွ်င္ ကစားရာ၏။
၂။ ကစားေသာအခါ အစုအသင္းဖြဲ႕၍ ကစားျခင္းသည္ တစ္ကိုယ္ေကာင္းႀကံတတ္ေသာစိတ္ ကို ပယ္ေဖ်ာက္ေစေသာေၾကာင့္ ထုိကစားနည္းမ်ိဳးကို အားေပးရာ၏။ (တစ္ကိုယ္ေကာင္း အစြမ္းျပျခင္းထက္ အဖြဲ႕သားမ်ားႏွင့္ မွ်တညီညြတ္စြာ ကစားျခင္းကို ျပဳရာသည္။)
၃။ အေပ်ာ္အရႊင္ အႏိုင္အရႈံးကစာျခင္း၌ အရႈံးအႏုိင္ကို မဓာနမထားဘဲ က်နး္မာေရးႏွင့္ ေပ်ာ္ရႊင္ေစရန္ကိုသာလွ်င္ ပဓာနထား၍ ကစားရာ၏။
၄။ ကစားရာ၌ ၀မ္းသာ၀မ္းနည္းျခင္းကို ထင္ရွားမျပရာ။ (ႏုိင္ေသာပြဲကို ကစားသကဲ့သို႔ပင္ ရႈံးေသာ ပြဲကိုလ္း စိတ္မပ်က္ဘဲ ကစားရာ၏။
၅။ အျငင္းအခုန္ျဖစ္လွ်င္ တစ္ဖက္သားဆႏၵ ေျပာလုိခ်က္ကိုလည္း ၾကည့္ရႈနားေထာင္ပါ။ အျငင္းမသန္ပါေစႏွင့္။
၆။ ဒိုင္လူႀကီး၏ အဆံုးအျဖတ္ကို မွားသည္ျဖစ္ေစ၊ မွန္သည္ျဖစ္ေစ၊ ဆင္ေျခမတက္ဘဲ အမိန္႔ကို ရုိေသစြာ နာခံရမည္။
ရ။ ဒိုင္လူႀကီးမရွိလွ်င္ အသင္အတင့္ျဖစ္ေအာင္ အညီအညြတ္ ဆံုးျဖတ္ပါ။
၈။ ကစားစဥ္ မေတာ္တဆထိခုိက္မလွ်င္ အျပစ္မယူပါႏွင့္ တမင္လုပ္သည္မဟုတ္ဟု ယူဆပါ။
၉။ မိမိကလည္း မရည္ရြယ္ဘဲႏွင့္ ဤသို႔ျပဳလုပ္မိတတ္သည္ကို သတိျပဳပါ။
၁၀။ ၾကမ္းတမ္းေသာစကား၊ ၾကမး္တမ္းေသာအျပဳမႈတို႔ကို အလ်ဥ္မသံုးပါႏွင့္။ (ရူံး၌ ရမး္ျခင္းသည္ အလြန္ရွက္ဖြယ္ေကာင္းေသာ အျပဳအမႈျဖစ္၏။)

* ခရီးသြားစဥ္ ယဥ္ေက်းျခင္း
၁။ ရထားႏွင့္ျဖစ္ေစ၊ သေဘၤာျဖင့္ျဖစ္ေစ အျခားေသာယာဥ္တုိ႔ျဖင့္ျဖစ္ေစ ခရီးသြားေသာအခါ အတင္းတုိး၍ မ၀င္ရ။ အားနည္းသူမ်ားကို ပထမဦးစြာ အခြင့္အေရးေပးရာ၏။ (ခရီးသြားစဥ္ သူတစ္ပါးအား အထူးသျဖင့္ အားနည္းသူမ်ားအား တတ္ႏိုင္သမွ် ကူညီရာ၏။ အကယ္၍ တစ္စံုရစ္ရာ မကူညီႏိုင္ေစကာမႈ မိမိအတြက္အေႏွာက္အယွက္မျဖစ္ေစသင့္၊ တံခါးကို ဖြင့္ေပး ျခင္း၊ အတက္အဆင္း၌ လြယ္ကူစြာရွိေစရန္ကူညီျခင္း၊ ေလးေသာ ၀န္ကိုပင့္ေပးျခင္း၊ ခ်ေပးျခင္း စသည္ျဖင့္ ခ်မး္သာစြာ သြားလာေနထုိင္နိုင္ၾကရန္ ႀကိဳးစား၍ ကူညီီရာ၏။
၂။ မိမိအတြက္ သင့္ေလ်ာ္သည္ထက္ ပို၍ေနရာမယူသင့္။
၃။ ထိခုိက္မိ၍ေသာ္လည္းေကာင္း၊ တစ္စံုတစ္ရာေၾကာင့္ေသာ္လည္းေကာင္း၊ ေတာင္းပန္ရန္ရွိ ခဲ့လွ်င္ ေႏွာင့္ေႏွးၾကန္႔ၾကာျခင္းမရွိေစဘဲ ေတာင္းပန္ရာ၏။
၄။ ေက်းဇူးတင္သင့္လွ်င္တင္ေၾကာင္း၊ အျပစ္မွခြင့္လႊတ္ေၾကာင္းမ်ားကို ယဥ္ေက်းစြာေျပာအပ္ ၏။
၅။ လူအမ်ားႏွင့္ ဆက္ဆံရာေနရာမ်ားတြင္ တံေတြးမေထြးပါႏွင့္၊ တံေတြးေထြးျခင္းသည္ ညစ္ညမ္းေစရုံမွ်မက ဥပဒ္အႏၱရာယ္ကိုလည္းျဖစ္ေစ၏။
၆။ ရထားအတြင္း၊ သေဘၤာအတြင္း၊ ဘတ္စ္ကားအတြင္း စသည့္လူအမ်ားႏွင့္ ဆက္ဆံရာေန ရာမ်ားတြင္ စကားက်ယ္စြာ မေျပာရ။ ေအာ္ဟစ္ျခငး္ကို မျပဳရ။ မိမိတုိ႔အခ်င္းခ်င္း ၾကားရုံမွ်သာ စကားေျပာရာ၏။
ရ။ ပါးစပ္ထဲတြင္ တစ္စံုတစ္ရာရွိစဥ္ စကားမေျပာရ။ သူတစ္ပါး မခံသာေသာအနံ႔ရွိသည့္ ပစၥည္းမ်ားကိုပင္ အသံုးမျပဳရ၊
၈။ စကၠဴစုတ္၊ မုန္႔ထုပ္စကၠဴ၊ သစ္သီးခြံ၊ စားၾကြင္း စသည္တုိ႔ကို မတင္မရွိေအာင္ သတိျပဳရာ၏။
၉။ ေခ်ာင္းဆုိးျခင္း၊ ေခ်းဆတ္ျခင္းကို လူေရွ႕တြင္ မျပဳလုပ္ရာ၊ တျခားေနရာသို႔ ထသြားျခင္းငွာ တတ္ႏိုင္ပါလွ်င္ လက္ကိုင္ပ၀ါျဖင့္အုပ္၍ ျပဳလုပ္ရာ၏။ အခ်ိဳ႕သူတုိ႔သည္ လူေရွ႕တြင္ သမ္းျခင္းကိုပင္ ေရွာင္ၾကဥ္၏။
၁၀။ ဘူတာရုံ၊ သေဘၤာဆိပ္၊ ရုပ္ရွင္ရုံ၊ ဇာတ္ရုံ စသည္တုိ႔၌ လက္မွတ္ခံျခင္း၊ ၀င္ျခင္း၊ ထြက္ျခင္းတုိ႔တြင္ တုိးေ၀ွ႔ျခင္းမရွိဘဲ တစ္ေယာက္ေနာက္ တစ္ေယာက္စီကာ မိမိအလွည့္ကို ေစာင့္ဆုိင္းရာ၏။ ဤသို႔ေသာေနရာမ်ိဳးတြင္ မိမိအတြက္ အလ်င္ရရန္၊ ေရာက္ရန္ တိုးေ၀ွ႕၍ တက္ျခင္း၊ မိမိကိုသာလွ်င္ ဦးစြာေဆာင္ရြက္ေစလုိျခင္း စေသာ အျပဳအမႈတုိ႔သည္ ယဥ္ေက်း ေသာ ႏုိင္ငံႀကီးသားတုိ႔၏ အျပဳအမႈမဟုတ္ေၾကာင္းကို အထူးသတိျပဳရာသည္။
၁၁။ လူစည္ကားရာအရပ္တြင္ မိန္းကေလးမ်ားရွိရာသို႔ အတင္း၀င္၍တိုးျခင္း၊ ေနာက္ေျပာင္ ေျပာဆုိျခင္းသည္ လြန္စြာရုိင္းျပေသာအမႈအရာျဖစ္၍ ရွက္ဖြယ္ေကာင္းလွ၏။

* အေထြေထြယဥ္ေက်းမႈ
၁။ လူႀကီးလူေကာင္းမ်ားႏွင့္လည္းေကာင္း၊ လူစိမး္မ်ားႏွင့္လည္းေကာင္း စကားေျပာလွ်င္ ေခါင္းငံု၍ မေျပာပါႏွင့္။ ထုိသူကိုၾကည့္၍ ေျပာရာ၏။
၂။ စကားေျပာဆုိရာတြင္ ရွက္ကန္းကန္းလည္းမျဖစ္နွင့္၊ ရဲတင္းလြန္းေသာအမႈအရာျဖင့္ မဖြယ္မရာလည္း မျပဳႏွင့္။ (သူတစ္ပါးသည္ သင့္အား အျပစ္ရွာေနသည္ဟု မထင္ေလႏွင့္။)
၃။ သူတစ္ပါးစကားေျပာလွ်င္ ၾကားျဖတ္၍မေျပာရ၊ ထုိသူ၏စကားဆံုးေအာင္ ေစာင့္ဆုိင္းရာ ၏။
၄။ ျဖည့္စြက္၍ေျပာရန္ရွိေသာ္လည္း ထုိသူစကားၿပီးဆံုးမွ ယဥ္ေက်းေသာအမႈအရာႏွင့္ ရုိေသစြာ ျဖည့္စြက္ရမည္။ (မိမိတတ္ကြ်မ္းနားလည္ေၾကာင္း ျပလိုသည့္သေဘာ၊ ဆရာလုပ္လုိ သည့္သေဘာျဖင့္ ေျပာဆုိျခင္းမျပဳရ၊)
၅။ သူတစ္ပါး၏ အျပစ္ကိုမေျပာဘဲ ေရွာင္ၾကဥ္ရာ၏။ သို႔မဟုတ္ အေကာင္းကိုသာလွ်င္ ေျပာရာ၏။ အေကာင္းခ်ီးမြမ္းရန္မရွိလွ်င္ မေျပာဘဲေနရာ၏။
၆။ ေဒါသထြက္ေနသူတစ္္ဦးႏွင့္ အတံု႔အျပန္ေျပာဆုိျခင္းမွ ေရွာင္ၾကဥ္ရာ၏။ တစ္ယူသန္သူႏွင့္ လည္း ယွဥ္ၿပီးေျပာဆုိျခင္းမျပဳအပ္၊ ထိုသူႏွင့္ မလႊဲမေရွာင္သာ၍ေျပာရလွ်င္ ျဖည္းညင္းစြာ၊ ခ်ိဳသာစြာ ေျပာဆုိအပ္၏။
ရ။ မိတ္ေဆြအခ်င္းခ်င္းပင္လွ်င္ မႏွစ္သက္ဖြယ္ေသာစကား၊ အက်ိဳးမရွိေသာစကားကို မေျပာရာ၊ ေျပာေလ့ရွိလွ်င္ အက်င့္ပါတတ္၏။
၈။ လူႀကီး လူေကာင္း မိေကာင္းဖခင္ သားသမီးပီသစြာ ရုိင္းပ်ေသာ စကာအသံုးအႏႈန္းကို ေရွာင္ၾကဥ္ရာ၏။ စိတ္ဆိုးေသာအခါမွာပင္ မသံုးမိရန္ သတိထားရာ၏။ (လွ်ာကိုထိနး္နိုင္လွ်င္ ကိုယ္ကိုထိန္းႏိုင္လာလိမ့္မည္။ )
၉။ မေကာင္းေသာ စကားကို မေျပာမိေစရန္၊ မေကာင္းေသာ အလုပ္ကို မလုပ္မိေစရန္ သတိႀကီးစြာထားရာ၏။ သူတစ္ပါးေျပာဆိုလုပ္ကိုင္ေနပါလွ်င္ ေရွာင္၍သြားရာ၏။ တစ္စံုတစ္ရာ အားေပးျခင္းမျပဳဘဲ ဆိတ္ဆိတ္ေနရာ၏။ ရြယ္တူခ်င္းျဖစ္ေသာ္ ဆံုးမရာ၏။ (ဤကား ၀တၱရား ျဖစ္ေၾကာင္းမေမ့အပ္။)
၁၀။ မိမိႏွင့္မဆုိင္ေသာေနရာ အရာ၀တၱဳပစၥည္း အလုပ္အကိုင္မ်ားတြင္ မပါမ၀င္ ေရွာင္ၾကဥ္ရာ၏။
၁၁။ မိမိႏွင့္ဆုိင္ေသာကိစၥျဖစ္ေစကာမႈ မိမိအား သိေစေသာအခါမွသာလဆင္ သိရာ၏။ သိလုိေဇာႏ်င့္ ေလာဘတႀကီး စကားမဆံုးမီ ေမးျမန္းျခင္းမျပဳႏွင့္။ အခြင့္ကိုေစာင့္၍ ေမးသင့္မွ ေမးရာ၏။
၁၂။ အျခားသူမ်ား၏ စာရြက္စာတမ္းမ်ားအား ေစာင္းငဲ႔၍ပင္မၾကည့္ရာ။ (စည္းကမ္းစနစ္ႀကိီး သူျဖစ္ပါေစ။ )
၁၃။ မိမိေဆာင္ရြက္ရန္ တာ၀န္၀တၱရားရွိပါက မညည္းညဴပါႏွင့္၊ ညည္းတြားတတ္သူသည္ မည္သည့္ေနရာမွ် အသံုးမ၀င္ေခ်။ အမ်ား၏ အေႏွာင့္အယွက္ျဖစ္ေစရုံမွ်မက ၾကားသူတုိ႔စိတ္ တြင္ မႏွစ္ၿမိဳ႕မႈကိုျဖစ္ေစသည္။
၁၄။ မည္သည့္အခါမဆို မ်က္ႏွာကို ေကာင္းစြာထားရာ၏။ မေကာင္းေသာ ေဘးဒုကၡေတြ႔သည့္ အခါမွာပင္ စိတ္မညစ္ဘဲမွတ္သားရန္ သင္ခနး္စာရေပသည္ဟု အေကာင္းဘက္က ယူရာ၏။
၁၅။ ၿပံဳးရႊင္ေသာမ်က္ႏွာကို ထားႏိုင္သမွ်ထားပါ။
၁၆။ စကားေျပာခ်ိဳျခင္းသည္ ယဥ္ေက်းဖြယ္ရာေသာအမႈအရာျဖစ္၍ မိတ္ေတြေပါမ်ားၾကာင္း ျဖစ္၏။
၁၇။ ယဥ္ေက်းေသာ စကားအသံုးအႏႈန္းတို႔ကို အစဥ္အၿမဲ သတိထား၍သံုးၿပိးလွ်င္ စိတ္ခ်မ္း သာစြာ မ်က္ႏွာထားခ်ိဳသာ ရႊင္ၿပံဳးႏိုင္ပါေစ။
၁၈။ “ ႏႈတ္ခ်ိဳ သွ်ိဳတစ္ပါး”၊ ႏႈတ္ေကာင္းလွ်င္ျပည္စိုး”၊ “ႏႈတ္ေၾကာင့္ေသ လက္ေၾကာင့္ေၾက” ဆိုေသာ စကားပံုမ်ားကို သတိျပဳပါ။
၁၉။ “စကားကြ်ံေသာ္ ႏုတ္မရ” ဟူေသာ စကားပံုတို႔သည္ ႏႈတ္မႈယဥ္ေက်းျခင္းဆုိင္ရာ စကား ပံုမ်ားျဖစ္ေပသည္။
၂၀။ သူတစ္ပါး၏ေပ်ာ္ရအင္မႈကို မေႏွာင့္ယွက္ပါႏွင့္၊ လူတုိင္းအေပၚ ေျဖာင့္မတ္ေသာစိတ္ေစ တနာေကာင္းထားပါ။
၂၁။ မိမိမွာ တာ၀န္ေပးခံရ၍ ၾသဇာအာဏာရွိလာလွ်င္ ငယ္သားကိုမညွဥ္းပါႏွင့္၊ မႀကိမ္းေမာင္း ပါႏွင့္၊ ယဥ္ေက်းစြာ ေျပာဆုိဆက္ဆံတတ္ပါေစ။

* တာ၀န္ႏွင့္၀တၱရား
၁။ မယဥ္ေက်းေသာေခတ္တြင္ ေနထုိင္ခဲ့ၾကေသာ လူရုိင္းတုိ႔လက္ထက္က တာ၀န္၀တၱရားဟူ ၍ ေျပာပေလာက္ေအာင္ မည္မည္ရရမရွိခဲ့ေသာ္လည္း တိုးတက္ယဥ္ေက်းလာေသာအခါ လူမ်ိဳးႏွင့္ ႏုိင္ငံ၏အဆင့္အတန္း ျမင့္မားလာသည္ႏွင့္အမွ် ႏုိင္ငံသားမ်ားအေပၚ က်ေရာက္ ေသာ တာ၀န္၀တၱရားမ်ားမွာလည္း မ်ားစြာက်ယ္၀န္းလာခဲ့ေလသည္။
၂။ တာ၀န္ႏွင့္၀တၱရား ဟူေသာစကားမွာ သေဘာအားျဖင့္ ျခားနား၏။ အခ်ိန္ရွိသမွ် အၿမဲတမ္း ေဆာင္ရြက္လုပ္ကိုင္ရမည့္ သေဘာအရာမွာ “ ၀တၱရား” ျဖစ္၏။ ရံဖန္ရံခါေပၚေပါက္လာ၍ မလုပ္လွ်င္ မျဖစ္ႏိုင္ေလာက္ေအာင္ အေရးႀကီးေသာအရာမွာ “တာ၀န္” ျဖစ္၏။ ထုိ႔ေၾကာင့္ တာ၀န္သည္ ၀တၱရားထက္ပို၍ အေရးႀကီးသည္ဟု သိနားလည္ရာ၏။ ၀တၱရားပ်က္ကြက္ ေသာသူ တစ္ဦးတစ္ေယာက္အတြက္ ၄င္းႏွင့္အတူ အနည္းငယ္မွ်ေသာ သူတို႔သာလွ်င္ နစ္နာ၍ “ တာ၀န္ ”ပ်က္ကြက္ခဲ့လွ်င္ကား တစ္မ်ိဳးသားလံုးႏွင့္ တစ္ႏိုင္ငံလံုးပါ နစ္နာပ်က္စီး တတ္၏။
၄။ ႏိုင္ငံသားမ်ား၏ တာ၀န္ႏွင့္၀တၱရားမ်ားတြင္ အႀကီးေလးဆံုးတာ၀န္မွာ ႏုိင္ငံေတာ္၏ ဥပေဒမ်ားကို ေလးစားလုိက္နာေဆာင္ရြက္ျခင္းႏွင့္ ႏိုင္ငံေတာ္၏ေက်းဇူးသစၥာကို ေစာင့္သိရုိ ေသျခင္းပင္ျဖစ္၍ ဥပေဒကို ကိုယ္ထိလက္ေရာက္ ၇ုိေသေလးစားျခင္းျဖင့္ အမ်ား၏ေကာင္း က်ိဳးကို ကိုယ္ထိလက္ေရာက္ လုပ္ကိုင္သည္ႏွင့္ ထပ္တူထပ္မွ်ပင္ျဖစ္ေပသည္။